Spacer Śladami Króla Stanisława Leszczyńskiego

Aktywnie w Regionie

"Qui Leszczynskoirum genus ignorant, Polonium ignorant" - "Kto Leszczyńskich nie zna, ten Polski nie zna". Prawdą jest iż w Lesznie przetrwały wielokulturowej, pierwszej Rzeczypospolitej. Od czasów Komeńskiego do dzisiaj Leszno jest miastem szkół. Nie całkiem przeminęła atmosfera garnizonowego miasta na kresach zachodnich z okresu międzywojennego...Od czasów króla Stanisława minęły trzy stulecia. Ślady pobytu w rodzinnym mieście wyznaczają początek jego wielkiej europejskiej kariery.

LESZNO - Miasto króla Stanisława, wieków tolerancji religijnej, ludzi nauki i pięknych barokowych budowli. Bogatą historię zawdzięcza swym właścicielom: reprezentantom rodów Leszczyńskich i Sułkowskich – światłych, tolerancyjnych, gospodarnych i przewidujących oraz mieszkańcom – pracowitym i ciekawym świata. Miasto zostało założone na mocy przywileju lokacyjnego z 1547 r., o jaki wystarał się u Zygmunta Starego kasztelan przemęcki Rafał Leszczyński. Miało być Leszno nie tylko rodowym gniazdem, podniesionym do rangi miasta, ale przede wszystkim perłą w koronie dóbr rodziny, która wkroczyła na arenę działalności politycznej.

Leszno przeżywało swój „złoty wiek” w pierwszej połowie XVII stulecia. Z woli właścicieli zasiedlone przez religijnych uchodźców: braci czeskich z Czech i Moraw, ludność luterańską z pobliskiego Śląska, Żydów oraz Szkotów, Włochów i Węgrów tworzyło barwną, wielojęzyczną, różnorodną kulturowo i religijnie społeczność. Zaważyło to na kierunkach rozwoju miasta i jego znaczeniu w środowiskach protestanckich Europy XVII i XVIII w. Twórcza różnorodność oraz panująca zgoda zaowocowały ważnymi inicjatywami naukowymi, kulturalnymi oraz wpływały na panującą prosperitę gospodarczą. Tworzyli tu m.in.: Jan Amos Komeński – ostatni biskup Jednoty braci czeskich i wybitny pedagog, Jan Jonston – przyrodnik i lekarz, poeci: Anna Memorata i Johann Heermann, a w XVIII w. liczne grono lekarzy o ambicjach naukowych i wpływowych rabinów. Działały szkoły, m.in. słynne gimnazjum braci czeskich oraz mieszczańskie drukarnie. Pod kierunkiem sprowadzanych przez Leszczyńskich włoskich architektów budowano okazałe budowle sakralne i rezydencje. Liczna młodzież studiowała na uniwersytetach niemieckich, holenderskich i szwajcarskich. Kupcy sprzedawali towary w całej niemal Europie. Leszno było ważnym ośrodkiem gospodarczym: słynęło z młynarstwa, wyrobu sukna. Wytwarzano tu również wyroby luksusowe: karety i peruki. W takiej atmosferze, przepełnionej otwartością, tolerancją religijną, czerpaniem z różnorodności postaw, przekonań, tradycji i kultury wyrastał Stanisław Leszczyński – postać złożona a przez to interesująca: oświecony Sarmata, człowiek tolerancyjny a jednocześnie bardzo religijny, magnat ukształtowany w środowisku o silnym mieszczaństwie, mający świadomość potrzeby przebudowy społeczeństwa. Kolejni właściciele miasta, Sułkowscy, podążali kierunkiem wyznaczonym przez Leszczyńskich. Cennym świadectwem tamtych czasów oraz artystycznego smaku i kultury fundatorów – zarówno właścicieli miasta jak i mieszczan – jest zachowany układ urbanistyczny dawnego Leszna. W jego obrębie, zaakcentowanym reliktami otaczających miasto wałów, znajdują się: najpiękniejszy w Wielkopolsce barokowo – klasycystyczny ratusz, imponująca barokowym przepychem kolegiata, okazała synagoga, poewangelickie zbory oraz rezydencja dziedziców.

1. PAŁAC SUŁKOWSKICH  W obecnej formie jest to barokowa rezydencja powstała na miejscu wcześniejszego, renesansowego pałacu i kolejnego gmachu wybudowanego w drugiej połowie XVII w. przez sprowadzonego z Włoch architekta, Pompeo Ferrariego. Współczesny kształt został pałacowi nadany w połowie XVIII stulecia, gdy dokonano przebudowy po kolejnych pożarach. Sylwetka budowli naturalnie komponuje się w otoczenie parku i stawów, będących reliktem dawnej, jeszcze średniowiecznej, fosy. Wnętrza pałacu zatraciły niemal zupełnie swe pierwotne cechy; zachowały się jedynie pojedyncze detale dawnego wyposażenia architektonicznego.
   
   

2. DZIELNICA ŻYDOWSKA Utworzona w 1626 r. mieściła się wewnątrz wałów, w północno-zachodniej części miasta, w pobliżu rezydencji jego właścicieli – Leszczyńskich. Obok synagogi w skład tzw. zespołu bożniczego wchodziły w XVII w.: łaźnia rytualna (mykwa), szkoła Talmudu, dom gminny, piekarnia macy, jatki koszerne, szpital oraz szereg mniejszych bóżnic cechowych, brackich i prywatnych. Niestety, ich lokalizacja w obrębie dzielnicy jest obecnie niemożliwa. 
   
   

3. SYNAGOGA

   Największa i prawdopodobnie najstarsza zachowana, główna synagoga najważniejszej gminy żydowskiej w Wielkopolsce w XVIII i w 1 poł. XIX w. Pierwsza, zapewne drewniana powstała ok. 1626 r. Na obecny budynek składa się XVIII-wieczny barokowy trzon główny, z dobudowanym w 1905 r. masywem wieżowym, wg. proj. wrocławskich architektów Ehrlichów. W nowej szacie architektonicznej, wybudowana została w duchu wiedeńskiej secesji i o układzie przestrzennym typu Tempel. Była to jednoprzestrzenna, wysoka sala modlitewna z bimą (mównica) dosuniętą do aron ha-kodesz (szafa na Torę), wewnętrznymi, amfiteatralnymi emporami dla kobiet, wyposażona w dobrej klasy organy, wentylację oraz centralne ogrzewanie. Dobudowany aneks wieżowy, zwieńczony cebulastym hełmem, z iglicą zakończoną kulą i gwiazdą Dawida, pomieścił m.in. synagogę tygodniową, pokoje rabinów i organy. Synagoga użytkowana była przez gminę żydowską w Lesznie do 1939 r. Zdewastowana przez Niemców, po wojnie przez wiele lat pełniła funkcję łaźni miejskiej. W 1956 r. zrzucono część wieży z hełmem, później przedzielono wnętrze żelbetowym stropem na dwie kondygnacje. Obecnie pełni funkcję galerii sztuki Muzeum Okręgowego w Lesznie, a w jednej z sal urządzono stałą ekspozycję „Żydzi w Lesznie”. Zachował się wystrój wnętrza: polichromia z piękną dekoracją roślinną ścian i promienistą glorią, zdobiącą wywietrznik w czaszy głębokiego, pozornego sklepienia. 
   
   

4. DOM H. TINTA Stoi przy ul. Wałowej 13. To wysoka, 5-kondygnacyjna (w tym 2-kondygnacje w partii dachowej) kamienica, wzniesiona na początku XX w. dla żydowskiego kupca Heymanna Tinta, według. projektu Curta Dresslera. Nad wejściem zachowany kartusz z inicjałami właściciela. Tint był jednym z najbogatszych kupców w Lesznie.
   
   

5. DOM NAUKI (BET HA-MIDRASZ) Stoi przy ul. Średniej 4. Najstarszy, obok synagogi, zabytek w obrębie pierwotnej dzielnicy żydowskiej. Barokowy, z poł. XVIII w. Służył jako szkoła Talmudu, miejsce studiowania świętych ksiąg oraz dom modlitwy. W okresie międzywojennym budynek pełnił już funkcje mieszkalne.
   
   

6. RYNEK Większość zabudowy rynku stanowią kamienice wybudowane w latach 1870-1914. Sprzed pożaru w 1790 r. dotrwały w niezmienionym stanie nieliczne barokowe kamieniczki z charakterystycznymi szczytowymi fasadami. W pierzei północnej zwracają uwagę dwa sąsiadujące ze sobą budynki: pochodząca z przełomu XVII i XVIII w. kamieniczka nr 15, której fasadę wieńczy obelisk z półksiężycem i dom, według tradycji, należący do Jana Jonstona (1603-1675) – wybitnego lekarza i uczonego. Niezmiennie od 1788 r. w kamieniczce tej mieści się apteka. Nad wejściem zauważamy godło domu „Pod łabędziem” oraz u wejścia metalowe kółka do wiązania koni. Na wschodniej pierzei znajduje się najstarszy budynek w rynku: kamieniczka nr 29 z podcieniami, wzniesiona prawdopodobnie w 1634 r.

    

7. RATUSZ Leszczyński ratusz, oglądany w obecnym kostiumie architektonicznym to budowla barokowo-klasycystyczna, zaliczana do najpiękniejszych w Polsce. Wielokrotnie przebudowywany, nosi w swych murach relikty pierwszego ratusza z 1639 r. Wśród kolejnych budowniczych i architektów wymienia się Marcina Woidego, Jerzego Catenazziego, Pompeo Ferrariego i prawdopodobnie Dominika Merliniego – nadwornego architekta Stanisława Augusta, znanego głównie jako twórcę warszawskich Łazienek. Wschodnią ścianę ratusza zdobią kartusze z herbami właścicieli miasta. Obecnie gmach pełni funkcje reprezentacyjne, konferencyjne i wystawiennicze, a w podziemiu znajduje się stylowa kawiarnia.
   
   

8. KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA Budynek powstał na miejscu zniszczonego podczas pożaru w 1656 r., najstarszego leszczyńskiego kościoła. Odbudowany po 1680 r. wg projektu Jana Catenazziego i wyposażony w początkach XVIII w. uchodzi za najwybitniejszą realizację, sprowadzonego przez Leszczyńskich, architekta. Fasada świątyni zaliczana jest do najznamienitszych fasad dwuwieżowych schyłku XVII w. Kościół jest rodowym mauzoleum Leszczyńskich. Nagrobki biskupa Bogusława i Rafała Leszczyńskich, prawdopodobnie autorstwa Józefa Szymona Belottiego lub Pompeo Ferrariego, fundowane zostały przez króla Stanisława Leszczyńskiego ok. 1707-1709 r. Bogata dekoracja rzeźbiarska i sztukatorska eksponuje przy pomocy użytych alegorii, symboli i atrybutów potęgę rodu, koligacje rodzinne Leszczyńskich i urzędy piastowane przez upamiętnionych reprezentantów rodziny. Na uwagę zasługują również obrazy wybitnego malarza doby baroku, Szymona Czechowicza, usytuowana na przeciw ambony rzeźba przedstawiająca św. Jana Nepomucena oraz ołtarz główny z płótnem autorstwa Michellangelo Palloniego, florenckiego artysty związanego z dworem królewskim.
   
   

9. DOM LEO BAECKA Stoi przy ul. Chrobrego 34. To XIX-wieczna kamienica, w której urodził się najsłynniejszy Żyd z Leszna – Leo Baeck (1873-1956), jeden z najwybitniejszych żydowskich filozofów XX wieku.

10. KOŚĆIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA Wybudowany w l. 1652-54 r. przez braci czeskich. Budowla nawiązuje stylistycznie do architektury późnego gotyku. Akcentem przełamującym jednorodność ceglanej budowli świątyni jest przylegająca od strony zachodniej barokowa kaplica Gruszczyńskich autorstwa Pompeo Ferrariego (1711). Na przyporze od strony południowej zegar słoneczny z datą roczną 1653. Na północnej ścianie wmurowano XVIII-wieczne epitafia zmarłych dzieci Karola Gotfryda Woide, duchownego Jednoty, późniejszego pastora w Londynie i asystenta bibliotekarza w British Museum.
    
    

     

11. DAWNE GIMNAZJUM Budynek powstał wg projektu Catenazziego ok. 1714 r. w miejscu wcześniejszej siedziby słynnego w pierwszej poł. XVII w. gimnazjum braci czeskich. Szkoła zajmowała go do 1845 r. Po przeciwnej stronie placu kościelnego – tzw. dom dzwonnika z XVIII w.
    
    

12. POMNIK JANA AMOSA KOMEŃSKIEGO Autorstwa Alfreda Reichela, odsłonięty w 1898r., pierwotnie znajdował się przed kościołem św. Jana.

     

13. SZPITAL ŚW. JERZEGO Założony w 1688 r. i utrzymywany przez gminę luterańską. Na frontowej ścianie płaskorzeźba przedstawiająca św. Jerzego zabijającego smoka, patrona fundatora szpitala, Georga Stolza.
    
    

14. KOŚCIÓŁ ŚW. KRZYŻA Czwarta w tym miejscu świątynia wybudowana przez społeczność luterańską w Lesznie. Pierwszy kościół, drewniany, wzniesiono w 1635 r. Obecna budowla z przełomu XVIII/XIX w. jest dziełem Pompeo Ferrariego, z wieżą z pocz. XX w. dobudowaną wg. XVIII-wiecznego projektu M. Frantza. W początkach XVIII w. zbór uchodził za najpiękniejszy przykład luterańskiego budownictwa sakralnego w Wielkopolsce i stanowił wzór dla podobnych realizacji m.in. w Poznaniu i Rawiczu. Skromne, klasycystyczne wyposażenie wnętrza pochodzi z przełomu XVIII i XIX w. Z pierwotnego wyposażenia nie dotrwały do czasów nam współczesnych, zlikwidowane w latach 80-tych XX w., dwukondygnacyjne empory obiegające ściany boczne oraz obraz ołtarzowy.
    
    

15. LAPIDARIUM RZEŹBY NAGROBNEJ Utworzone w l. 1956-1960 z części nagrobków i obelisków przeniesionych ze zlikwidowanych cmentarzy protestanckich. Rzeźbione w piaskowcu płyty pochodzą z XVII-XIX w. i upamiętniają zmarłych zamożnych mieszczan i członków ich rodzin: duchownych, kupców, rzemieślników różnych specjalności. Na specjalną uwagę zasługują m.in.: epitafium Adama Samuela Hartmanna, nauczyciela króla Stanisława Leszczyńskiego, całopostaciowy nagrobek kowala z atrybutami pracy, epitafia dziecięce oraz bogata w treści teologiczne i biblijne płyta upamiętniająca Eliasa Müllera, znajdująca się na ścianie kościoła od strony południowej.

     

16. MUZEUM OKRĘGOWE W LESZNIE Mieści się w XVIII-wiecznej pastorówce kościoła św. Krzyża. Gromadzi zbiory dokumentujące historię miasta, kulturę ludową regionu oraz malarstwo. Do najważniejszych kolekcji zaliczają się: zbiór portretów trumiennych z 2 poł. XVIII w. przedstawiających szlacheckich patronów zboru św. Jana oraz największa i najstarsza w Polsce kolekcja portretów królów leszczyńskiego bractwa kurkowego (pocz. XVIII w. – poł. XX w.) Cennym uzupełnieniem zbiorów historycznych i artystycznych są portrety członków rodów Leszczyńskich i Sułkowskich – właścicieli miasta, w tym Stanisława Leszczyńskiego oraz reprezentacyjny, całopostaciowy wizerunek Marii Leszczyńskiej, córki Stanisława, żony Ludwika XV. Godny uwagi jest eksponowany zbiór malarstwa ukazujący polską wieś przełomu XIX i XX. 

     

Lokalizacja